1917 yılındaki Rus ihtilâllerinin en önemli yansımalarından bir kısmı, Türkiye ve Rusya arasında tampon bölge durumundaki Kafkasya’ya yönelik olmuştur. Çok farklı etnik ve dinî unsurların bulunduğu bu coğrafyanın, ihtilâl karşısındaki beklentileri de çok farklı olmuştur. Şubat ihtilalinden sonra aynı yılın ikinci önemli hadisesi durumundaki Bolşevik ihtilâli, Rusya’nın pekçok bölgesinde olduğu gibi, Kafkasya’da da genel manada kabul görmedi. Güneyi ve kuzeyiyle Kafkasyalıların çok büyük bir çoğunluğu, yüzyıllardır ülkeyi ”milliyetler hapishanesi” olarak yöneten Çarlığı deviren Geçici Hükümeti Rusya’nın asıl inkılapçı hükümeti olarak kabul edip, bu bakış açısıyla Bolşevikleri asla meşru bir iktidar olarak görmediler. İhtilalin ilk günlerinden başlayan bu muhalefet, Rusya Müessisler Meclisi’nin Bolşevikler tarafından zorla dağıtılmasından sonra daha müşahhas bir hâl aldı, adeta rüzgârlı hava fırtınaya, hatta kasırgaya dönüştü. Rusya’nın diğer pek çok bölgesi gibi Kafkasya da bundan çok derinden etkilendi. İhtilalden hemen sonra toplanıp Maverâ-yı Kafkasya Komiserliği adıyla bir hükümet kuran Kafkasya’nın güneyindeki idarî ve askerî otoriteler, meclisin zorla dağıtılmasından sonra kendi başlarının çaresine bakarak Seym adıyla teşriî meclislerini de hayata geçirdiler. Bölgenin üç aslî milleti durumundaki Azerbaycan Türkleri, Gürcüler ve Ermeniler, bu ani ve beklenmeyen gelişmeler karşısında birbirleriyle kader birliği yaparak, bölgelerinin istikbalini ve kaderini belirleme mücadelesine soyundular. Sovyet Rusya’nın imzaladığı Brest-Litovsk Mütareke ve Barışı’nı kabul etmeyip, Türkiye ile müzakere masasına oturdular. Bu sırada Ermeni mezalimi nedeniyle Türkiye’nin doğu cephesinde, Rusların boşalttığı bölgeyi geri alabilmek için bir ileri harekât düzenlendi ve başarıyla sürdürüldü. Bu arada Maverâ-yı Kafkasyalılarla bir ay süren Trabzon Konferansı, 14 Nisan 1918’de herhangi bir gelişme olmaksızın sonuçlandı. Türkiye’nin ileri harekâtı karşısında mağlup olan ve çaresiz kalan Tiflis’teki federatif yapı, 22 Nisan 1918’de bağımsızlığını ilân ve daha önce onaylamadığı Brest Barışı’nı kabul etti. Böylece Türkiye ve Rusya arasında Kafkasya merkezli bir devlet kurulmuş oldu ki, bu Türkiye’nin politikalarına da son derece uygundu. Türkiye’nin ileri harekâtı ve Türkiye ile Maverâ-yı Kafkasya arasındaki yeni gelişmeler sebebiyle Batum Konferansı toplandı. 11 Mayıs’ta müzakerelerine başlayan konferansın, başka bir resmî oturumu olmadı ve müzakerelere o tarihten sonra nota teatileriyle devam edildi. Yine konferansın ilk günü Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’nin Rusya’dan ayrılarak bağımsızlığı ilan olundu. Bu suretle Kafkasya tam anlamıyla Rusya’dan ayrılmış oluyordu. Aralarında hiçbir dinî, ırkî ve kültürel bağ bulunmayan Azerbaycan Türkleri, Gürcüler ve Ermeniler de bu sun’i birlikteliği daha fazla sürdüremediler ve Gürcistan’ın 26 Mayıs’ta bağımsızlığını ilân edip, Almanya’nın kanatları altına girmesiyle birlikte federasyon dağıldı ve Seym parçalandı. Her millet kendi milli meclislerini kurarak, bağımsızlık kararına vardılar. Azerbaycan Türkleri 28 Mayıs ve yalnız kalan Ermeniler de mecburen 30 Mayıs 1918 tarihinde kendi adlarıyla adlandırılan cumhuriyetlerini kurdular. Bu tarihten sonra Batum’daki müzakerelere, her ayrı cumhuriyet ile ayrı toplantılarla devam edildi. 4 ve 8 Haziran 1918 tarihlerinde olmak üzere Batum’da toplamda 20 adet antlaşma imzalandı. Bunların iki tanesi ortak, 18 tanesi ise münferit antlaşma idi. müştereklerin ilki Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan devletleri arasında imzalanan Bakû-Batum petrol hattına dairdi. İkincisi ise Türkiye ile Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan devletleri arasındaki Kafkasya demiryollarının taksimine dair hükümleri muhteviydi. Diğer 18 münferit antlaşmanın 4 tanesi Azerbaycan, 6’şar tanesi ise Gürcistan ve Ermenistan devletleriyle imzalanmıştı. Sayılan bu antlaşmaların tamamı 4 Haziran 1918 tarihini taşıyordu. Son iki antlaşma Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti ile imzalanmıştı ki, sadece bunlar 8 Haziran’da imzalanmışlardı. Toplamda 20 adet olan Batum Antlaşmaları, Osmanlı devletinin tarih sahnesinden çekilmesinden önceki son diplomasi zaferleri olarak büyük önemi haizdir. Devlet bu tarihten sonra, tâ yıkılışına (1922) kadar masadan galip olarak kalktığı başka bir antlaşma imza edemeyecektir. Bu nedenle Rusya’nın Cihan harbinden çekilişinden sonra, Doğu Anadolu’da başı boş kalmış olan Ermenilerin yerli ahaliye yapmış oldukları fenalıkları engellemek ve tabii ki Rusya’nın yokluğunda Brest Barışı’nın da kendisine verdiği hakları avantaja çevirmek isteyen Osmanlı devleti, doğu yönündeki ileri harekâtını sürdürmüş ve yer yer 1914, yer yer 1878 ve hatta yer yer de 1829 tarihindeki Osmanlı-Rus sınırlarına kadar ilerleyebilmiştir. Bu başarıların sonucunda Maverâ-yı Kafkasya masaya oturmuş ve Batum Antlaşmaları bu şartlarda imza altına alınabilmiştir. Bu son büyük diplomasi zaferi, Osmanlı devletine Kafkasya’da büyük avantajlar sağlamış, devlet Bakû-Batum petrol hattından ve Maverâ-yı Kafkas demiryollarından azamî ölçüde istifade etme hakkı kazanmıştır. Bunun Kafkasya’da Osmanlı devletine ekonomik, siyasî ve askerî pekçok kazanç elde ettirdiğinden şüphe yoktur. Bunların ötesinde dost ve kardeş Azerbaycan ve Kuzey Kafkasya Cumhuriyetleriyle sıcak münasebetler tesis edilmesi mümkün olabilmiş, Rusya’nın yokluğunda bu üç taraf birbirleriyle aracısız ilişki kurabilmişlerdir. Bu ilişkiler sayesinde gerek Azerbaycan ve gerek Kuzey Kafkasya ile Osmanlı devleti arasında ekonomik münasebetler geliştirilmiş, Rus ve Ermeni tehlikeleri nedeniyle Osmanlı devleti bu iki kardeş cumhuriyete askerî yardım gönderebilmiştir. Gürcistan ve Ermenistan Cumhuriyetleriyle imzalanan altışar adet antlaşmayla da bu devletler “tam anlamıyla” siyasî, askerî ve ekonomik yönden Osmanlı devletinin kontrolüne sokulmuştur. Bu iki yeni cumhuriyet, sınırları dahilinde özellikle çetelerin oluşumuna izin vermeyecekler ve gerek duyduklarında Osmanlı devletinden askerî yardım talebinde bulunacaklardı ki, sadece bu madde dahi, bu iki cumhuriyeti askerî ve ekonomik yönden Osmanlı’ya bağımlı hale getiriyordu. Antlaşmalarda dinî, siyasî, ulaşım ve ticarî konularda da önemli maddeler vardı. Bu antlaşmaların tamamı Maverâ-yı Kafkasya’da Osmanlı devletini tek söz sahibi ülke haline getiriyor, Osmanlı bölgeden tüm beklentilerini karşılamış oluyordu. “Ermeni Meselesi” diye bir problemin muhatabı olan Osmanlı devletinin, bu antlaşmalar sonucunda Ermenistan Cumhuriyeti’ni Azerbaycan ile Türkiye arasında sıkıştırarak bir ada devleti gibi bırakması ve bu yeni devletin yüzölçümünün de yaklaşık 10.000 km2 ile sınırlı olması, Türk diplomasisinin büyük başarısı olarak tarih kitaplarındaki yerini almıştır. Sadece bu örnek dahi, Batum Antlaşmalarının Türk tarafına sunduğu avantajların anlaşılması için yeterlidir. Batum Antlaşmaları Osmanlı devletinin altıyüz yıldan fazla devam eden tarihindeki son diplomatik zaferidir. Zira bu zaferden sonra Osmanlı diplomasisi masadan hep mağlup olarak ayrılacak, galibiyet yüzü bir daha göremeyecektir. Bu nedenle Batum Antlaşmalarının Osmanlı tarihinde mümtaz bir yeri vardır. Bu olumlu yanına rağmen, Batum Antlaşmaları, Cihan harbinin sonuçları itibariyle aynı zamanda tıpkı Brest-Litovsk Barışı’nda olduğu gibi “unutulan diplomasi zaferi” olma özelliğini de taşımaktadır. Zira dört yıl devam eden ve 1918 yılının güz aylarında mütarekelerin imzalanmasıyla sonuçlanan Cihan harbini, son yılın ikinci yarısında yaptığı hamlelerle galip bitiren İtilaf devletleri, elde etmiş oldukları bu önemli galibiyetle Brest Barışı’nda olduğu gibi Batum Antlaşmalarının da uygulamaya konulmasını engellemişler, böylece İttifak devletlerini Brest Barışı’ndan faydalandırmadıkları gibi, Türkiye’yi de Batum Antlaşmalarıyla elde ettiği avantajları kullanmaktan men’etmişlerdir. Başka bir ifadeyle İtilaf devletleri elde ettikleri bu kazanımla, hem Brest Barışı’nın ve hem de Batum Antlaşmalarının unutulmasını sağlamışlar, Osmanlı devleti de bunların avantajlarından, meyvelerinden istifade edememiştir. Zira savaşın en sonunda mağlubiyete imza atıldığı için, Batum Barışı savaş sırasında imzalanan sıradan bir barış olarak görülmüş, savaşın sonucuna etki edebilen bir özelliği olmamıştır. Türkiye Mondros Mütarekesi’ne imza attığında, kimse savaş içerisinde elde ettiği başarıları veya avantajlı duruma geçtiği barış antlaşmasını hatırlamamış, Batum Antlaşmaları netice itibariyle “sonuçlarından istifade edilememiş ve unutulmuş barış antlaşmaları” olarak tarihin tozlu raflarında yerini almıştır.